معرفی طالقان:

طالقان منطقه ییلاقی در میان کوه های برفگیر البرز، از غرب کندوان، تا ۴۰ کیلومتری شرق قزوین گسترده شده است. یکی از بخشهای شهرستان ساوجبلاغ از توابع استان تهران می باشد که در ۱۳۰ کیلومتری شمال غرب تهران واقع شده از شمال به سلسله جبال البرز و رامسر و تنکابن و الموت، از شرق به شهرستان کرج، از جنوب به هشتگرد و ساوجبلاغ از غرب و جنوب غربی به قزوین محدود می گردد.

طالقان در دره بزرگی در میان کوههای البرز قرار دارد. طالقان منطقه ای متشکل از حدود ۸۰ روستای کوهستانی است که طول جغرافیایی آن از شمال شرق به جنوب غرب حدود ۸۰ کیلومتر و عرض جغرافیایی آن حدود ۱۵ کیلومتر است و حدود ۱۳۰۰ کیلومتر مساحت دارد. طول شرقی آن ۵۰ دقیقه و عرض شمالی آن ۳۶ درجه و ۱۲ دقیقه است. زبان مردم طالقان فارسی و لهجه تاتی است.

مهمترین رودخانه طالقان، طالقان رود می باشد که از حاشیه جنوبی شهر می گذرد و به شاهرود می ریزد. فاصله روستا تا شهرک ۷ کیلومتر و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۸۴۰ متر می باشد. ناحیه طالقان در دامنه جنوبی ارتفاعات البرز و رشته کوه دیگری از البرز که با فاصله متوسط ۶ کیلومتر از آن به موازاتش از شرق به غرب امتداد دارد واقع شده است. در ناحیه شمال قلل و گردنه هایی طالقان را از مازندران و قزوین جدا می کند. ارتفاعات جنوبی طالقان این منطقه را از دشت جدا نموده است.

در حد فاصل میان دو رشته کوه، رودخانه شاهرود از شرق به غرب جریان دارد. دره شاهرود، رود طالقان و رود آبهای دامنه البرز را به سفید رود می رسانند. دره و رودخانه شاهرود کوههای میان دره چالوس و سفید رود را از شرق به غرب شکافته و آن را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم کرده اند. رودخانه شاهرود اصلی ترین عامل مایه حیات زندگی و اجتماع را در طالقان رقم زده است.

یکی از مهمترین عوامل جذاب منطقه طالقان شرایط آب وهوایی و فضای سبز باغات و رودخانه و چشمه های جاری است. طالقان رود در ۱۱ کیلومتری غرب روستای شهرک به رودخانه های اندج و الموت ملحق شده ورودخانه شاهرود راتشکیل می دهند. شاهرود رگ حیاتی این منطقه از کوهپایه های شرقی آغاز و با طولی نزدیک به ۱۰۵ کیلومتر به غرب می رود. این شریان آبی بیش از ۱۵ رودخانه کوچک و بزرگ منطقه را که از چشمه سارها و برف آبها سرچشمه می گیرند و همراه خود تا سفید رود می برد تا با آبهای قزل اوزن آمیخته و راهی دریا شود.

دره طالقان نیز به سان خط الرأس هایش زیبا و محسور کننده است. دشتهای پهناور و آبادیهای سرسبز و زیبا که در پس دره ها از اسفاران تا پراچان را پوشانده اند جلوه و شکوهی خاصی دارند. طالقان دره ای تاریخی و مذهبی است روستاهای زیبای طالقان در دامنه های جنوبی و شمالی در ارتفاع ۱۴۰۰ تا ۲۶۰۰ متری از سطح دریا در امتداد رودخانه و کنار چشمه سارها پراکنده شده اند. 

طالقان دره ایست که از «گردنه عسلک (در شرق) تا گردنه انگه (درغرب )» تقریباً ۴۲ کیلومتر بوده و حداکثر عرض طالقان از «گردنه دوزخ دره واقع در جنوب تا گردنه مالخالی واقع در شمال» طالقان حدود ۲۰ کیلومتر می باشد. شهر طالقان از به هم پیوستن چهار منطقه به نام های شهرک، گلینک، کولج و پرده سر تشکیل شده است که شهرک به عنوان هسته اصلی آن است و شهر طالقان، گاه شهرک هم نامیده می شود.

برای رسیدن به طالقان از جاده اتوبان کرج و وارد شدن به جاده سمت راست آن از شهرهای کرج، هشتگرد، آبیک گذشته و ۴ کیلومتر بعد از آبیک، به جاده انحرافی و اختصاصی طالقان می رسید پس از رد شدن از زیاران و طی مسافت ۲۸ کیلومتر از کناره اتوبان برفراز گردنه ابراهیم آباد، به طرف شمال حرکت می بایست نمود تا وارد دره طالقان شده و به شهرک طالقان می رسیم. پس از رسیدن به پست نیروی انتظامی مستقر در مسیر لار و جاده آسفالته فرعی شده و به سوی غرب کم کم ارتفاع را کم کرده و با عبور از آبادیهای سنگ بن و کمپ سر به کماکان و سپس به کناره نیلگون دریاچه سد طالقان می رسیم. و به سمت روستای حسنجون که در ۵ کیلومتری شهرک مرکز طالقان واقع شده است حرکت می نمائیم زیرا مسیر صعود به شاه البرز از این روستا و عبور از باغ ها و در امتداد رودخانه امکان پذیر است.

روستای حسنجون روستایی ییلاقی با باغات میوه است که از این مکان شاه البرز به خوبی با گردنی برافراشته به سمت چپ و در جهت شمالی پیداست که جریان رودخانه از کنار آن می گذرد. دره حسنجون به سمت شمال گسترده شده و دره ای خوش آب و هوا است و دارای ارتفاع حدود ۱۹۳۵ متر از سطحدریا می باشد. روستای سید آباد حسنجون از روستاهای آباد و پر رونق طالقان است. درفاصله ۱۵۰ متری ضلع شمال غرب امامزاده قاضی می رسد که دارای قدمت حدود قرن پنجم میباشد که در اثر کاهش آب به مرور تخلیه و به محل جدید یعنی کنار روستای حسنجون منتقلشده است.

چشمه های دایمی و فصلی:

تعداد چشمه های دایمی منطقه طالقان ۳۹۹ و چشمه های اصلی ۵۷ دهنه می باشد که اهمیت وجود آب های زیرزمینی و بالابودن سفره آب زیرزمینی را در این منطقه نشان می دهد و مهمترینشان به شرح زیر است:

چشمه آب گرم گنداب در شمال روستای دهدر در جنوب قله ماسه چال

چشمه آب گرم شمال روستای هرنج.

چشمه آب گرم گراب بالاطالقان.

چشمه آب گرم خچیره که در انتهای رودخانه فرعی و خاکرو در شمال روستای خچیره قرار دارد.

آبشارها:

میزان بارندگی نسبتا زیاد این منطقه کوهستانی، چشمه ساران فراوان و رودخانه های فصلی و دائمی آن منشاء وجود و پیدایش آبشارهای زیادی است و این پدیده از جمله جلوه ها وزیبایی های طبیعی طالقان محسوب می شود. آبشارهای متعدد فصلی و دایمی در انحنای کوه ها و دامنه ارتفاعات چشم را می نوازد و جلوه خاص دارد.

مجموعه آبشارهای معروف طالقان عبارتند از:

آبشارشلبن روستای بزج در شمال روستای خسبان به طول تقریبی ۳۰متر.

آبشار نرنو در روستای جزینان در بند.

آبشار آسکان در زمستان به صورت یخشار جلوه می نماید.

آبشار سفید آب در غرب قله شاه البرز.

آبشار خرس چر در جنوب قله خرس چر ناریان

آبشار فصلی میلین در روستای مهران

آبشار کوچک ولی زیبای سوهان در قسمت غربی قله کله سنگ سوهان.

آبشار وارکش در روستای خچیره

غارها و دست کن ها:

تاکنون در حدود ۹۰۰ غار در ایران به ثبت رسیده است که ازمعروفترین آنها غار پراو است که شهرت جهانی دارد. در طالقان نیز چند غار به ثبت رسیده که ازجمله آنها می توان به غارهای ذیل اشاره کرد:

غار زالن گاه در شمالغربی روستای دنبلید.

غار بزج در شمال روستای یزج.

غار مرغ بند درجنوب قله الانه سر روستای ناریان

غارها و دست کن های بادامستان درجنوب امامزاده یوسف بادامستان

غار وی یا واقع درجنوب شرقی روستای ورکش

گلگشت ها:

آنچه به ارتفاعات و قله های طالقان زیبای درخور و ظرافتی دلچسب و جان افزا می دهد وجود مزارع سرسبز و پرگل و گلگشت های باطراوت و مفرح و تفرجگاه های دامنه ای است. گوناگونی وزیبایی دامنه های کوه های طالقان یکی از ویژگی های کم نظیر این منطقه است.

در فواصل بین کوه های طالقان روستاهای متعدد و مزارع نسبتا هموار وجود دارد که طالقان را به لحاظ طبیعی از جلوه های چندگانه ای از زیبایی های توام با دشت و کوه بهره مند می سازد. طالقان تنها عزیمتگاه کوهنوردان نیست بلکه تفرجگاهی معتدل برای خانواده ها نیز هست.

این ویژگی بویژه در سالیان اخیرتوجه و علاقه بسیاری از گردشگران را جلب نموده است، با توجه به نزدیکی این بخش به کانون های اصلی جمعیت شهری نظیر تهران، اجرای برنامه های یک روزه برای بهره مندی از گلگشت های طالقان امکان پذیر است.

از معروفترین گلگشت های طالقان را می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

۱- مسیر پیاده روی روستای حسنجون به مزرعه دو روان، بارزترین ویژگی این مسیر زیبا وجود درختان گردودرحاشیه جویبار آن در تمام طول مسیراست.

۲- مسیر پیاده روی روستای گوران به روستای اورازان که از پردرخت ترین دره های طالقان به شمار می رود. این مسیر در فصل زمستان دارای جلوه منحصر به فرد تنگه اورازان از زیباترین مناطق طالقان است. وجود یخشارهای مرتفع درحاشیه این تنگه خاکی و زندگی جانوری ویژه، از نوادر طبیعت طالقان به شمار می آید.

۳- مسیر پیاده روی روستای خچیره به هفت چشمه: روستای خچیره از باطراوت ترین و زیباترین روستاهای طالقان است. که باحق کلمه خچیر و نیکو را بر آن نهاده اند. این مسیر در واقع مسیر صعود به قلعه وارکش است که در فصل تابستان نیز طراوت ویژه ای دارد.

۴- گلگشت گته ده به دختر قلعه گته ده که مسیر صعود به قله کاهار بزرگ نیز می باشد.

۵- گلگشت دیگر کته ده به مندانین که مسیر صعود به قله میان کاهار است.

۶- گلگشت تکیه ناوه به عالی سر که بهترین فصل آن پاییزمی باشد که رنگ آمیزی برگ درختان این ناحیه بسیاردل انگیزاست.

۷- مسیر پیاده روی جنگل آسفاران از رودخانه به روستای آسفاران که متاسفانه اخیرا با احداث جاده دسترسی به روستا آن را مورد تخریب قرار داده اند.

۸- مسیرباغ کوچه روستای کوئین به چشمه سار زیبای آن.

با تو جه به شرح و توصیف مختصری که این ویژگی های عمده طبیعی طالقان درمی یابیم که به راستی این منطقه سرسبز و پرجاذبه همچون نگینی سبز بر سینه ستبر کشور ایران می درخشد.

پوشش گیاهی:

قرار گرفتن درسلسله جبال البرز و وجود خاک حاصلخیز و میزان رطوبت بالا و وجود چشمه سارهای متعددباعث سرسبزی منطقه شده که باغات میوه شامل ( گردو – سیب – گیلاس – گلابی – زیتون - زالزالک – زرشک کوهی – بادام کوهی و…. ) درختان چنار – بید و همچنین وجود گیاهانعلفی و داروئی و زینتی از جمله: ریواس – تره کوهی – شنگ – کاسنی – صعلب – آویشن – جو شیر – بومادران – برنجاسف و گون و گلهای شقایق و… وجود دارد که همچون نگینیارتفاعات را سبز پوش کرده است و به مثال چادری سبز همراه با گلهای زرد – آبی – بنفشو سفید که بر پهنه این منطقه افراشته شده خودنمایی می کرد چشم همه را نظاره گر اینطبیعت می نمود.

به دلیل وجوه اختلاف ارتفاع زیاد و همچنین توپوگرافی متنوع گونه های گیاهی منطقه طالقان از الگوی متنوعی تبعیت می نماید.

گروه مهندسی آبیاری و آبادانی دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران بین سال های ۶۹ تا ۷۳ طرح مطالعاتی فلور منطقه طالقان را به اجرا درآورد.

این گروه پس از بازدید از محل رویش گیاهان منطقه از آنها نمونه برداری کرده و بارعایت اصول فنی آنها را به روی اتیکت های استاندارد و مخصوص الصاق و برای شناسایی آماده و با فهرست بندی کامل نمونه های جمع آوری شده مشتمل بر ۵۱۰ گونه گیاهی است که در قالب یک جدول در گزارش نهایی پوشش نباتی و مراتع طالقان ارائه شده است. اطلاعات گردآوری شده در این جدول شامل نوع گونه، خانواده، شکل زیستی، طول عمر، نام فارسی یا محلی طبقه بندی شده است و به منظور حفظ نمونه های جمع آوری شده و ایجاد سهولت در مطالعات آینده حوزه آبریز طالقان یک سری از همه نمونه های گردآوری شده در «هرباریوم» دانشکده کشاورزی نگهداری می شود.

پوشش جانوری:

از پستانداران و پرندگان وحشی که در جبال شاهالبرز زیست می کند می توان خرگوش، کفتار، گراز، شغال، گرگ، خرس و پرندگانینظیر عقاب، دم جنبانک، زاغچه، قوش و کبک دری و…. را نام برد.

کوه های طالقان:

البرز سلسله کوهستانی بزرگ است در شمال ایران به طول ۹۵۰ و عرض بین ۲۵ تا۱۱۰ کیلومتر که پهنایی به وسعت حدود ۵۱۵۰۰ کیلومتر را دربرگرفته است.

البرزشکل دیگری از واژه هربرز(Harbors) است و در زبان پهلوی «هر» کوه و «برز» به معنی بلند است. البرز کران کوهی است که از رسوبات دوران اول تا سوم زمین شناسی شکل گرفته و در اثر حرکات دوران چهارم پدیدار شده است. این رشته کوه بزرگ از مرز ایران در آذربایجان شروع و همانند قوس عظیمی سواحل جنوب غربی و جنوبی دریای خزر را دور می زند. و در شمال باختری خراسان به کوه های هندوکش و فلات پامیر به طور مستقیم متصل می گردد.

کران کوه البرز را می توان به سه بخش البرز غربی، مرکزی و خاوری تقسیم کرد.

کوهستان مرکزی البرز از کوه های طالقان در استان تهران و شهرستان ساوجبلاغ از غرب به شرق امتداد یافته است. طول رشته کوه طالقان که از شمال غربی آبیک قزوین شروع و به رودخانه کرج پایان می یابد، ۹۴ کیلومتر است و عرض آن درحدود ۵ و در نواحی مرکزی به ۲۵ کیلومتر می رسد. رشته کوه طالقان از کوه های متعددی تشکیل شده است از جمله کوه های پیغمبر، حوضک زرچکانی، پردی، نمار، ارچنک، زرده چال، پرگال، گزانایورد، خشگه چال، خاکرود، کوروج، کاهار بزرگ و کوچک، سیاه سنگ، اسر، هزار بند، کرچال، عقیق، سات، شاه البرز و غیره…

مسیرهای ویژه پیاده روی در طالقان:

۱_ راه رودبارک کلاردشت به پراچان طالقان از طریق هزار چم.

۲_ راه دره سه هزار تنکابن (روستای درجان) از طریق گردنه شیربشم و دره عالی زن.

۳_ راه دره سه هزار تنکابن (روستای درجان) از طریق دمچه و گردنه آب گرم.

۴_ راه روستای دلیر به روستای ناریان طالقان از طریق گردنه سیالیز.

۵_ راه روستای انگوران به روستای دهدر یا اسکان طالقان از طریق گردنه انگوران.

۶_ راه ارتباطی روستای کلها به روستای گته ده طالقان از طریق گردنه کلها و قلعه دختر.

۷_ راه ارتباطی روستای آوه الموت به روستای حسنجون یا دنبلید طالقان از طریق گردنه مالخانی.

۸_ راه ارتباطی آزادبر به گراب طالقان از طریق گردنه عسلک.

۹_ راه روستای دینه و الموت به روستای جزینان طالقان از طریق گردن تنورکان.

۱۰_ راه روستای هیو به زیدشت طالقان.

۱۱_ راه قاضی کلایه فشکلدره قزوین به کلانک از طریق گردنه کلانک.

۱۲_ راه روستای فشند ساوجبلاغ به روستای میناوند طالقان.

۱۳_ راه یرک الموت به اسفاران پایین طالقان از طریق گردنه یرک که مسیر ارتباطی الموت به طالقان در زمستان بوده است.

۱۴_ راه ولیان ساوجبلاغ به روستای ورکش و یا وشته طالقان از طریق گردنه کویورد.

۱۵_ راه سی رود ساوجبلاغ به اورازان طالقان از طریق گردنه یما.

۱۶_ راه غریب مزرعه یا حاجی آباد واقع در کوهپایه قزوین به انگه طالقان از طریق گردن انگه.

۱۷_ راه زیاران فشکلدره به امیرنان طالقان.

قله های طالقان:

طالقان از دیرباز مورد توجه کوهنوردان بوده است. شاید یکی از عمده ترین دلیل این بوده که رشته کوه طالقان با یکی از بلندترین رشته کوه های ایران یعنی تخت سلیمان هم مرز است. و روستای پراچان یکی از روستاهای مبدا صعود به قله مرتفع تخت سلیمان و علم کوه و دیگر قلل محسوب می شود. این روستا از معدود اماکنی است که می توان از آن، بیش از ۲۶ قله با ارتفاع بیش از ۳۵۰۰ متر صعود نمود. و سه مسیر پیاده روی مشهور به رود بارک، کلاردشت و دره سه هزار دارد. این ویژگی را در کمتر روستای در ایران سراغ داریم.